Поздравляем!

Хотим поделиться хорошей новостью.

Наш редактор Мижева Мадина Союновна принимала участие в республиканском конкурсе журналистов печатных и электронных СМИ на лучший авторский материал по освещению межнациональных и межконфессиональных отношений.

В номинации "Лучшая газетная публикация на ногайском языке" статья Мижевой М.С. "Раис Усманов: "Наша главная задача - сохранить самобытность, язык и культуру народа" получила высокую оценку конкурсной комиссии. Заслуженную награду журналистам вручил Есенеев Мурат Мухарбиевич, Министр КЧР по делам национальностей, массовым коммуникациям и печати.

Раис Усманов:
«БАС МЫРАДЫМЫЗ – ХАЛКЫМЫЗДЫНЪ ОЬЗИНШЕЛИГИН,
ТИЛИН, МАДАНИЯТЫН САКЛАВ»

Ногайлар Россиядынъ туьрли юртларында, солардынъ санында Эдил сувынынъ бойында ерлескен Астрахань областинде яшайдылар. Мунда олардынъ бир неше этнографиялык куьбин белгилемеге болады. Ол юрт, карагаш, кундров эм утар ногайлары. Буьгуьн биз юрт ногайлары акында соьз бардыргымыз келеди.
Аьлиги куьнге Астрахань областинде яшайтаган юрт ногайларынынъ саны 40-50 мынъ аьдемге етеди. Коьбисинше, олар Астрахань каласынынъ туьзилисине киретаган Мошаик (Казы авыл), Зацарево (Тияк) эм Семиковка (Сэмэк) авылларында, сондай болып, Астрахань областининъ Приволжск эм Нариман районларында белгиленедилер. Приволжск районында олар Осыпной бугор (Ярлы-тубэ), Татарская Башмаковка (Кызан), Карагали (Карагалэк), Яксатово (Майликюль), Килинчи (Келеши), Три протока (Жэмэле), Кулаковка (Кылакау) авылларында, Нариман районынынъ Солянка (Сулянкэ), Биштубиновка (Биш-тубэ), Старокучергановка (Канга) авылларында яшайдылар.
Юрт ногайларынынъ саныннан халкымыздынъ маданиятына, адабиятына, халкты билимлендируьв исине уьйкен косымларын эткен аьлимлер, окытувшылар, шайирлер эм язувшылар шыкканлар. Мине солардынъ бир нешеви: шайирлер Сыдыкбай Алхайдар, Фахруддин Абушахман, Х.Тияклы, ярыкландырувшы, ногай китаплардынъ туьзуьвшиси Наджиб Гасри, профессор Булат Салиев, биринши ногай драматургы Басир Абдуллин эм баскалар.
XX оьмирдинъ басында (боьтен де, 20-30-ншы йылларда), Астрахань областинде, ногайлардынъ баска этнографиялык куьплериндей болып, юрт ногайларын да татарларга доьндируьв иси басланган. Тарих илмилерининъ кандидаты Виктор Михайлович Викториннинъ соьзине коьре, совет йылларында озгарылган санды язып алув исинде Эдил сувынынъ тоьмен бетинде ногайлар йокка эсап деп белгиленгенлер. Ама официаллы билдируьвлерге де карамай, Астрахань ерининъ ногайлары оьзлерининъ миллет оьзиншеликлерин йоймаганлар, олар оьз аьдетлерин, диалектлерин саклаганлар.
Тоьменде юрт ногайларынынъ аьлиги яшавы, маьселелери, етимислери, алдыга мыратлары акында яс аркадынъ элшиси, белсинли ямагатшылык аьрекетши Раис Ришатович Усманов пан хабарласувымызды баспалаймыз.

– Раис, оьзинъиз акында бир-эки соьз айтсанъыз экен. Сиз кайсы авылдансынъыз? Не зат пан каьрлейсинъиз?

– Мен бурынгы Кызан авылынынъ яшавшысыман. Аьлиги заманда ол Приволжск районынынъ Татарская Башмаковка авылы болады. Озган ети йылдынъ бойында «Татаробашмаковский сельсовет» муниципал туьзилисининъ администрациясында спорт бойынша инструктор, 12 йылдынъ бойында ерли мектепте ден карувлык культура дерислери бойынша окытувшы болып куллык этемен, авылдынъ «СТБ» баскетбол командасынынъ тренери боламан.

– Аьрекетинъиз, коьбинше, спорт пан байланыслы демеге болаяк. Спорт бойынша инструктор, окытувшы, тренер кепте тапкан етимислеринъиз акында айтып озсанъыз экен.

– Ерли муниципал туьзилисининъ администрациясынынъ спорт инструкторы бола келип, авылда спортты оьрлендируьв мен каьрлеймен, яс-явка уьшин де, ясы уьйкенлер уьшин де спорттынъ туьрлилери бойынша сынаслар уйгынлайман эм озгараман.
Авылдынъ «СТБ» баскетбол командасынынъ етимислери акында айтып озгым келеди. Йыйылма командадынъ санына 30-га ювык яс аьдем киреди. Олар ерли мектептинъ окувшылары эм выпускниклери боладылар. Биз, муниципал, регионлык, савлайроссиялык оьлшемлерде озгарылатаган туьрли сынасларда катнасып, юртымыздынъ сыйын яклаймыз. Аьлиги заманда баскетбол бойынша Астрахань областининъ алдышылыгында ортакшылык этемиз.
Оннан алдын Астрахань областининъ Президент спорт Ойынларында Приволжск районынынъ атыннан катнасып, 1-нши орынды алганмыз. Энди быйылдынъ сентябрь айында Ойынлардынъ Анапа каласында, «Смена» балалар лагеринде озаяк Савлайроссиялык кезуьвинде Астрахань областининъ сыйын яклаякпыз.
Сондай болып, «КЭС баскет» атлы Савлайроссиялык сынаслардынъ муниципал кезуьвин артлы-артыннан ети кере енъип, регионлык кезуьвге шыкканмыз. Озган йылда сол сынасларда 2-нши орынды алган эдик. Биринши орынды алган команда Савлайроссиялык сынасларга бараялмады. Сол себепли онда бизди йибердилер. Суьйтип, командамыз Костромада озган сынасларда етимисли катнасып кайтты.
Приволжск район администрациясы озгарган «Савлыклы яшав келбети уьшин» спартакиададынъ чемпионлары эм уьш кере баргышылары болганмыз. Спорт амалламасында баскетбол, волейбол, теннис, енъил атлетика, атув, шатраш, ялдав дегендей эм сондай баска спорт туьрлилери бойынша сынаслар озганлар.

– Етимислеринъиз сукландырадылар, биз Сизге арбатын да тек енъуьвлерди сагынамыз.
Раис, Сиз балаларды эм яс-явкады савлыклы яшав келбетине тартувдан баска болып, ямагатшылык аьрекетлик пен де каьрлейсиз, юрт ногайларынынъ ерли миллет-маданият автономиясынынъ председатели боласыз. Ямагатшылык организация кайзаман эм кайдай мырат пан туьзилген?

– Бизим ямагатшылык организациямыз айлак яс. Ол «Юрт ногайлары» миллет-маданият автономиясы деп аталады. Аьлиги заманда организация официаллы кепте регистрациялавды оьтеди.
Белгилисинше, узак заманнынъ бойында Астрахань еринде яшайтаган ногайларды официаллы кепте татарлар деп санаганлар, озган оьмирдинъ 90-ншы йылларыннан алып, биз мектеплерде татар тилин уьйренгенмиз. Ама ясы уьйкенлеримиз: атайларымыз эм аьелеримиз бизге ногай экенимизди айтып турганлар. Сол себепли биз халкымыздынъ оьзиншелигин, тилин, маданиятын, аьдетлерин саклав эм оьрлендируьв уьшин шалысамыз.

– Элбетте, бу исти Сиз тек туьнегуьнлерде басламагансыз. Буьгуьнге дейим кайдай куллыклар бажаргансыз эм соьле не затлар ман каьр шегесиз?

– Аьлиги куьнге бизим уьшин айлак маьнели ис, муннан алдын айтып озганымдай болып, ол миллет-маданият автономиямызды регистрациялав болады. Бу ис пен аьлиги заманда юрт ногайларынынъ белсинли ясы уьйкенлери эм яс-явкасы киретаган куьп каьрлейди. Сыйлы ясы уьйкенлеримиздинъ бириси, бизди дайым алдыга даьврендирип туратаган ердесимиз, белсинли ямагатшылык аьрекетши, аьлиги заманда «Татаробашмаковский сельсовет» муниципал туьзилисининъ басшысы Амир Дамирович Мусаев болады.
Озгарган яде катнаскан амалламаларымыз акында соьз бардырганда, мине тек туьнегуьнлерде Дагестаннынъ халк шайири Анвар-Бек Култаевтинъ Махачкалада озган яратувшылык кешлигинде ортакшылык эттик. Онда биз Астрахань ериннен уьйкен элшилик болып бардык. Элшиликке белсинли ямагатшылык аьрекетшилер Рамиль Ишмухамбетов, Ильдар Альмухамедов эм оьзгелер кирген эдилер.
Сондай болып, яйдан атув бойынша сынаслар уйгынлаганымыз акында айтып озгым келеди. Табантирес бойынша турнир айлак кызыклы болып озды. Яс-явка сол амалламаларда суьйип катнасады. Сол себепли биз оларды йыйы озгармага, аьле оларга баска районлардан да командаларды шакырмага токтастык.
Ногай маданиятынынъ куьнлерин уйгынладык, «Что? Где? Когда?» ойынынынъ ислам лигасында катнастык, Тувган тилдинъ Халклар ара куьнинде юрт ногайларынынъ диалектинде диктант озгардык. Алдыда да коьп ислерди бажармага, коьп амалламалар озгармага уьмитленемиз.

– Савболынъыз, Раис, кызыклы хабарласув уьшин. Биз Сизге сол мыратларынъызга етпеге сагынамыз.

Хабарласувды бардырган Мадина МИЖЕВА.
2022 йылдынъ 2 июлинде «Ногай давысы» газетасында баспаланган(№ 49).